Zo zet de gemeente Amsterdam de CO₂-Prestatieladder in bij aanbestedingen

Amsterdam zet de CO₂-Prestatieladder jaarlijks in als gunningscriterium bij honderden aanbestedingen. Hiermee draagt de Ladder bij aan het behalen van de klimaatambities van de gemeente. Laddergecertificeerde organisaties werken niet alleen actief aan CO₂-reductie, maar maken dankzij het gunningvoordeel ook meer kans op uitvoering van projecten van de gemeente. Om de Ladder succesvol in te zetten in aanbestedingen, is het volgens inkoopadviseur Gabriël Meijer belangrijk dat je als organisatie aanbestedingsteams goed informeert en ondersteunt. Hij vertelt hoe Amsterdam dat doet en welke voordelen duurzaam aanbesteden met de Ladder allemaal oplevert.

Per jaar koopt de gemeente Amsterdam voor bijna 3 miljard euro in bij bedrijven en organisaties. Dat is ongeveer een derde van de gemeentebegroting. Met hun substantiële aandeel in de uitgaven zijn aanbestedingen een belangrijk middel om duurzame impact te maken, vertelt Gabriël Meijer, inkoopadviseur bij de gemeente Amsterdam. “We hebben de ambitie om als organisatie in 2030 volledig CO₂-neutraal te zijn. Door duurzaam in te kopen, kunnen we hierin grote stappen zetten. Bijvoorbeeld door projecten te laten uitvoeren met zo min mogelijk uitstoot van broeikasgassen en het gebruik van materialen die zijn geproduceerd uit hernieuwbare grondstoffen.”

CO₂-Prestatieladder in aanbestedingen

De CO₂-Prestatieladder helpt de gemeente om handen en voeten te geven aan duurzaam aanbesteden, zegt Meijer. “De CO₂-Prestatieladder is een goed middel om per project te kijken of er kansen zijn voor het duurzaam inkopen van producten, leveringen en diensten. Met name bij projecten in het fysieke domein. We passen de Ladder toe bij alle meervoudige, nationale en Europese aanbestedingen van Werken én bij Europese aanbestedingen van Diensten en Leveringen binnen het fysieke domein. Het meenemen van de Ladder als gunningscriterium in een aanbesteding hebben we sinds 1 januari 2022 verplicht gesteld voor aanbestedingsteams. Ze mogen er alleen bij hoge uitzondering van afwijken, bijvoorbeeld als ze op een project een ander duurzaamheidscriterium van specifiek belang achten.”

Organisatie informeren en ondersteunen

Om de teams te helpen bij het werken met de Ladder in aanbestedingen, heeft de gemeente speciale formats ontwikkeld, zegt Meijer. “Deze kunnen ze meenemen in een gunningsleidraad en in contracten. Daarnaast hebben we een document met veelgestelde vragen, bijvoorbeeld over hoe en wanneer je de Ladder precies toepast. En als een team ergens niet uitkomt, is er nog een helpdesk die voor ze klaarstaat. We merken dat het ondersteunen en goed informeren van de organisatie, met name van de contractmanagers en inkoopadviseurs, ontzettend belangrijk is. Hiermee creëer je draagvlak om met de Ladder te werken. Daarnaast zorgen heldere kaders en goede voorlichting voor uniformiteit en duidelijkheid richting de markt.”

De Ladder als gunningscriterium

Meijer legt uit hoe het inzetten van de CO_2-Prestatieladder in een aanbesteding in z’n werk gaat. “Inschrijvende partijen kunnen een fictieve korting op de inschrijvingssom behalen op basis van de kwaliteit die ze bieden. Certificering op de Ladder is een onderdeel van deze kwaliteitswaarde. Afhankelijk van het certificeringsniveau (1 t/m 5) krijgt een partij respectievelijk een fictieve korting van 1, 2, 3, 5 of 8 procent. Hoewel het maar om een relatief klein percentage fictieve korting gaat, kan een certificering soms net het verschil maken. Certificering is overigens geen vereiste, anders creëer je een ongelijk speelveld. Ook vragen we in een aanbesteding niet welke maatregelen partijen nemen voor emissiereductie. Dat wordt bij de certificering al gedaan door een auditor. Wel moeten partijen na een jaar aantonen dat ze aan het niveau van de Ladder voldoen.”

CO2-Prestatieladder	Percentage fictieve korting
Geen van de ambitieniveaus	0 procent
(Ambitie)niveau 1	1 procent
(Ambitie)niveau 2	2 procent
(Ambitie)niveau 3	3 procent
(Ambitie)niveau 4	5 procent
(Ambitie)niveau 5	8 procent

Signaal richting markt en handvat voor dialoog

Meijer ziet dat het toenemend aantal bedrijven dat is gecertificeerd op niveau 5 van de CO₂-Prestatieladder het steeds lastiger maakt om onderscheidend te zijn met een certificering. “Zeker in branches waarin veel bedrijven zijn gecertificeerd op het hoogste niveau, zoals de grond-, weg- en waterbouw. Toch kiezen we ervoor om de Ladder te blijven inzetten als gunningscriterium. Enerzijds omdat we hiermee een signaal afgeven dat we duurzaamheid als gemeente heel belangrijk vinden, maar ook omdat we bedrijven zo stimuleren blijvend aan de slag te gaan met CO₂-reductie. Daarnaast biedt het meenemen van de Ladder in een aanbesteding handvatten om na een gunning in gesprek te gaan over concrete duurzaamheidsmaatregelen bij de uitvoer van projecten. Het mooie van de nieuwe versie (4.0) van de CO₂-Prestatieladder is dat het bedrijven weer meer ruimte biedt om zich te onderscheiden in ambitieniveaus.”

Aanbesteding verhardingscontract

Jaarlijks zet de gemeente de CO₂-Prestatieladder in bij enkele honderden aanbestedingen. Een daarvan was voor een verhardingscontract binnen de gehele gemeente Amsterdam. Meijer: “In dit contract hebben we de gemeente verdeeld in veertien geografische gebieden (percelen). Voor elk van deze gebieden zochten we een uitvoerende partij, waarmee we een samenwerkingsovereenkomst wilden afsluiten voor meerdere jaren. Dit moet je zien als een soort intentieverklaring. Binnen zo’n overeenkomst kunnen we dan – afhankelijk van de onderhoudsopgave per gebied – losse projecten uitvoeren onder het contract. Het was een vrij grote Europese aanbesteding waar veel partijen op af kwamen. Alle inschrijvers hebben hun certificering ingezet.”

Samenwerkingsovereenkomst H. van Wijk

Een van de veertien partijen met wie de gemeente een samenwerkingsovereenkomst sloot, is H. van Wijk. Met een certificering op niveau 5 scoorde het bedrijf maximale punten op het Ladder-criterium, vertelt eigenaar Lars van Wijk. “Niveau 5 betekent dat we niet alleen zelf als bedrijf emissievrij willen werken, maar dat we dat ook verlangen van onze ketenpartners en de partijen die we inhuren. Daar stimuleren we ze ook in. In de aanbesteding hebben we niet alleen ons certificeringsniveau vermeld, maar hebben we ook concrete doelstellingen op het gebied van emissiereductie verwerkt. Op dat gebied hebben we de lat voor ons zelf hoog gelegd. Ons investeringsbeleid is al een jaar of vijf volledig gericht op een emissievrije operatie. Daar zijn we hard naar op weg.”

Volledig emissievrije projecten

Dat moet ook wel, want met het centrum van Amsterdam heeft H. van Wijk het meest uitdagende stuk van de stad aangewezen gekregen. Van Wijk: “Dat is het enige deel van de gemeente dat per 1 januari 2025 al een volledig uitstootvrije zone is. Dat betekent dat we tijdens het uitvoeren van werkzaamheden dus op geen enkele manier CO₂ mogen uitstoten en veel dus elektrisch zal moeten. Qua transport gaat dat voor ons wel lukken, maar de vraag is of we ook op tijd over ander emissievrij materieel kunnen beschikken. Daar zit vaak een grote levertijd op, een emissieloos project start je niet even binnen een week op. De planning gaat dus cruciaal worden. Daarnaast zal de beschikbaarheid van voldoende elektriciteit in de binnenstad een uitdaging worden.”

Veruit meeste impact zit in materialen

Hoewel het gebruik van duurzaam materieel, zoals gereedschap, apparatuur en transportmiddelen, volgens Van Wijk een belangrijke rol speelt bij een emissievrij project, zit veruit de meeste impact in de materialen. “Ik denk dat zo’n 80 tot 90 procent van de uitstoot in een project is toe te schrijven aan de materialen die we gebruiken, zoals beton, natuursteen, klinkers en asfalt. Dat zijn allemaal zeer CO₂-intensieve producten. In al die sectoren zie je nu wel dat er serieuze stappen worden gezet, zowel bij de productie als verwerking na afloop. Steeds meer materialen kunnen na gebruik opnieuw worden ingezet of worden verwerkt voor hergebruik.”

Afspraken maken per project

Sinds de partijen in 2023 de samenwerkingsovereenkomst ondertekenden, heeft H. van Wijk al meer dan tien projecten uitgevoerd in de binnenstad. Van Wijk: “We hebben vooraf niks afgesproken over het aantal projecten. Projectteams van de gemeente komen naar ons toe zodra ze een project hebben. We zijn dus een soort huisaannemer. Op basis van de opdracht kijken we hoe we het project zo goed en zo duurzaam mogelijk kunnen uitvoeren en wat de kosten hiervan zijn. Naast de kosten maken we ook een berekening van de uitstoot van de uitvoering en het materiaalgebruik.”

Al in ontwerpfase betrokken zijn

Tussen de projecten door voeren de gemeente en H. van Wijk ook gesprekken, onder meer over waar nog meer winst te behalen valt. Een van de onderwerpen die vaak ter sprake komt, is het ontwerpproces, zegt Van Wijk. “Vaak lopen we er tegenaan dat de opdrachtgever, in dit geval de gemeente, het ontwerp voor de werkzaamheden en de materialen al helemaal heeft bepaald. Dan kunnen we nauwelijks nog bijsturen. Terwijl we vaak goede suggesties kunnen doen voor bijvoorbeeld schoner geproduceerde of beter herbruikbare materialen. Als we eerder in het traject aanhaken, komen we tot duurzamere oplossingen en kunnen we meer impact maken. Gelukkig hebben we hier samen goede gesprekken over, de gemeente durft zich kwetsbaar op te stellen.”

Ladder brengt dialoog op gang

Meijer erkent dat het beter betrekken van partijen in de ontwerpfase van een project een belangrijk aandachtspunt is. “Het mooie van de CO₂-Prestatieladder is dat het de dialoog hierover op gang heeft gebracht. De waarde van het inzetten van de Ladder in een aanbesteding is dan ook veel breder dan enkel het gunningvoordeel. In gesprekken leren we ook veel van partijen over alle ontwikkelingen in de markt, dat is heel interessant. Er worden ontzettend veel stappen gezet richting verduurzaming, dat helpt ons ook weer enorm. Wat we zelf nog graag willen, is het nauwkeuriger monitoren van de emissie bij een project. De lancering van versie 4.0 van de CO₂-Prestatieladder is een mooie aanleiding om verder te kijken naar de monitoringsmogelijkheden.”

Markt krijgt duwtje in de groene richting

Met het verhardingscontract heeft de gemeente ook de markt een duwtje in de groene richting gegeven, zegt Van Wijk tot slot. “Een meerjarige overeenkomst geeft ons zekerheid. Hierdoor durven we te investeren in groener materieel. Zonder dit contract zouden we nooit 25 elektrische busjes hebben aangeschaft. Ook de samenwerking tussen de uitvoerende partijen heeft een boost gekregen. Dat wordt vanuit de Ladder ook gestimuleerd en geëist. Omdat iedere partij een eigen deel van de stad heeft, zien we elkaar niet als concurrenten, maar als samenwerkingspartners. Samen hebben we een hublocatie ingericht waar we vrijgekomen materialen, zoals gebakken klinkers, naartoe brengen. Deze kunnen weer worden ingezet door andere partijen. Zoiets was niet ontstaan als we voor één project waren gevraagd door de gemeente.”

• Deel deze pagina