Warme drankenautomaten leveren, installeren, onderhouden inclusief ingrediënten en bekers

Rijkswaterstaat zet de CO₂-Prestatieladder al geruime tijd in bij aanbestedingen in de Grond-, Weg-, en Waterbouwsector. Sinds enkele jaren wordt nu ook voor de warme drankensector gebruik gemaakt van het gunningsinstrument. En niet zonder succes: zoals Rijkswaterstaat uitvroeg, reageerde de markt. Johan Moesman, senior inkoopadviseur bij Inkoop Uitvoeringscentrum (IUC) van Rijkswaterstaat Corporate Dienst (CD), vertelt hoe die sturende beweging eruitzag (en ziet) bij twee opeenvolgende aanbestedingen.

Waarom is IUC begonnen met de Ladder?

Johan: ‘Als IUC van Rijkswaterstaat CD willen we de meest duurzame inkoopafdeling zijn en is het en speerpunt om duurzaam in te kopen op alle vlakken. Dat begint bij het inkopen van diensten en goederen die aan bepaalde milieucriteria voldoen, zoals meubilair van FSC-hout, dat PFC-vrij is en geen toxische stoffen bevat. Ook passen we al jaren de internationale sociale voorwaarden toe zoals die zijn vastgelegd door PIANOo; we houden ons aan de social returnregels van duurzame inzetbaarheid, waarbij het de doelstelling is om mensen terug te laten keren tot de arbeidsmarkt.

Maar op een gegeven moment - dat is nu zo’n drie jaar geleden, toen ook het Klimaatakkoord in Nederland werd vastgesteld - hebben we ook besloten dat we onze CO₂-voetafdruk wilden verkleinen. Toen kwamen we bij de CO₂-Prestatieladder terecht: dat is daar immers een middel voor.’

‘Toen we besloten dat we onze CO₂-footprint wilden verkleinen, kwamen we bij de CO₂-Prestatieladder terecht. Dat is daar immers een middel voor.’ – Johan Moesman (RWS)

Leent de warme drankensector zich wel voor het structureel verminderen van CO₂-uitstoot?

Johan: ‘zeker. Dat begint al bij de koffieboer: die kan wel of niet duurzaam telen. Daarna moeten de koffiebonen een weg afleggen tot ze bij de consument zijn, waarbij het aantal tussenhandelaren en de wijze van transport van grote invloed is op de CO₂-uitstoot. Ook de organisatie rondom de koffiemachines betekent een hoop transportmomenten: ze moeten gevuld worden, schoongemaakt en het afval moet worden afgevoerd. En dat voor een grote hoeveelheid automaten: voor RWS waren dat er 450, voor het ministerie van Defensie maar liefst 1400. Die hele keten stuur je met de manier waarop je aanbesteedt, en in ons geval was dat in beide gevallen voor acht jaar. Je kunt dus voor langere tijd enorme invloed uitoefenen op het verminderen van CO₂-uitstoot.’

Welk effect van ‘aanbesteden met de Ladder’ zag je als eerste?

Johan: ‘Twee jaar geleden, maart 2019, zijn we begonnen met een aanbesteding voor 1400 warme drankenautomaten bij Defensie. De categorie catering lag toen nog bij ons.

Omdat de markt nog niet zo heel ver was en we proportioneel wilden blijven met de eisen, hebben we in de aanbesteding gunningvoordeel verleend aan niveau 1 t/m 3 van de CO₂-Prestatieladder. Omdat inschrijvers er extra punten mee konden verdienen, stuurden we ze eigenlijk om voor het hoogste ambitieniveau te gaan, in dit geval niveau 3. En dat is ook precies wat er gebeurde: alle vier de inschrijvers hebben aangegeven binnen een jaar een Laddercertificaat op niveau 3 te zullen behalen.’ Een mooi resultaat dus, dat voor de afdeling smaakte naar meer.

Wat was de volgende stap?

Een jaar later, maart 2020. RWS zet weer een stap verder in het aanjagen van de markt.

Johan vertelt: ‘toen hebben we een aanbesteding voor warme dranken bij Rijkswaterstaat in de markt gezet. Daar zijn we weer verder gegaan in de eisen, want we wilden graag de keten van koffieproducent tot gebruiker heel kort houden en de boeren een eerlijke prijs betalen. De prijs die de boeren zouden moeten krijgen, hebben we berekend en het was aan de inschrijvers om aan te geven hoe zij deze prijs zouden borgen terwijl ze de keten zo kort mogelijk zouden houden. Om zelf als afnemer ook verantwoordelijkheid te nemen, hebben we een minimale afnamegarantie gegeven van minimaal 3 miljoen consumpties per jaar en zaten er geen optiejaren in het contract.’ Johan legt uit dat inschrijvende partijen op die manier zekerheid konden bieden aan de boeren. ‘Normaal was het heel aantal consumpties veel vrijblijvender, wat duurzame samenwerking bemoeilijkte.’

Hoe heeft de winnende partij invulling gegeven aan dit gunningscriterium?

Johan: ‘Selecta won de aanbesteding. De partij had in drie landen een koffiecoöperatie gevonden die speciaal voor Rijkswaterstaat de bonen beschikbaar zou stellen, met daarbij een kleine importeur en brander. De keten was dus in één keer heel kort. Alle overbodige partijen zoals extra importeurs, tussenpersonen en makelaars vielen weg, met als gevolg dat de afgesproken prijs daadwerkelijk naar de boeren ging en dat die vervolgens konden investeren in duurzaamheid. Rechtstreekse impact dus.’

Wat was het effect van de CO₂-Prestatieladder in deze aanbesteding?

Johan: ‘naast onze vraag naar een korte keten en een eerlijke prijs voor de boeren, hebben we ook gunningvoordeel verleend tot en met niveau 5 van de CO₂-Prestatieladder. Omdat het een contract betrof van acht jaar, hebben we aangegeven dat organisaties het certificaat voor niveau 1 t/m 3, 4 en 5 in respectievelijk 1, 2 en 3 jaar mochten behalen. Het gevolg? Alle partijen schreven zich in met ambitieniveau 5. Als aanbestedende dienst hebben we dus echt invloed gehad.’

Winnende partij Selecta zal als gevolg binnen enkele jaren gecertificeerd zijn op het hoogste niveau. Want als dat niet binnen de gestelde termijn gebeurt, hangt daar een stevige boete aan. Johan vertelt dat het behouden van het certificaat gedurende de looptijd van het contract ook is geborgd. Dit betekent dus dat Rijkswaterstaat aanjager is van acht jaar durende structurele CO₂-reductie in de bedrijfsvoering en de keten van Selecta. De koffieleverancier is nu gecertificeerd op niveau 3, net zoals Maas en Jacobs Douwe Egberts Nederland.

‘Alle partijen schreven zich in met ambitieniveau 5 van de CO₂-Prestatieladder. Als aanbestedende dienst hebben we dus echt invloed gehad.’ - Johan Moesman (RWS)

CO2-Prestatieladder ook ingezet als invulling van SDG 13

Johan: ‘in januari 2020 heeft IUC een aanbesteding drankenautomaten voor IND en Dienst Justitiële Inrichtingen in de markt gezet, waarbij vier Sustainable Development Goals (SDG) als gunningscriteria zijn toegepast. Het betroffen SDG 12: maximaal bijdragen aan verantwoorde productie en consumptie, SDG 13: dringend actienemen om klimaatverandering en haar impact te bestrijden, SDG 10: ongelijkheid in en tussen landen terugdringen en SDG 17: implementatiemiddelen versterken en het wereldwijd partnerschap voor duurzame ontwikkeling revitaliseren. Wij hebben toen niet voorgeschreven hoe de inschrijvende partijen deze doelen zouden moeten invullen, dat moesten zij zelf doen en aan ons kenbaar maken. Als invulling van SDG 13 heeft Maas toen aangegeven per midden 2020 gecertificeerd te zullen zijn op de CO₂-Prestatieladder. Gedurende de samenwerking, en dat is acht jaar, verwacht Maas als invulling van dit doel zelfs CO₂-Prestatieladder niveau 5 te hebben behaald. Dan zullen dus de klimaataspecten van de teelt tot het gebruik meegenomen worden.’ Opnieuw een voorbeeld van de power of procurement.